در چیستی تشریفات

چندی قبل در یکی از سایت ها مقاله ای چاپ شده بود تحت عنوان « زندگی آری، تشریفات نه» و نویسنده محترم، تشریفات را در مقابل قناعت و زندگی قرارداده، آنرا مردود شمرده بود.

آقای سردبیر اجازه دهید قسمتهایی از آن مقاله را نقل نمایم تا وقتی که آنرا مورد بررسی قرار می دهم، خوانندگان محترم، موضوع را بهتر دریابند: « بر اساس اعصار مختلف که در تاریخ بشر به چشم می آید می توان گفت که تشریفات، همیشه در زندگی اجتماعی دارای قرب و جایگاه بوده و البته از این به بعد هم خواهد بود. به بیانی می توان ابراز داشت که زندگی بشر به نحوی با این تشریفات کلاف و گره خورده است. کما اینکه با ظهور انقلاب صنعتی در جوامع و استحاله ی همین انقلاب در انقلابی به نام انقلاب الکترونیک بر شدت آن افزوده شده است.»
نویسنده آنگاه با رد موضع خود درباره «قرب و جایگاه تشریفات در همیشه ی زندگی»، می افزاید: به طوری که جایگاه این گزیده در زندگی اخلاف کمتر به دیده می‌آید. لذا در جهت بازکردن موضوع می توان زندگی را در دو زاویه مورد بررسی قرار داد. نخست زندگی ای که در جهت تأمین خواسته‌های مادی و رفاهی بشرتلاش می کند و هدف آن از این زندگی نیز زنده بودن در جهت زیبا پنداشتن و زیبا دانستن است (زندگی سطحی). ثانیا زندگی ای که در تلاش است تا که فراتر از خواسته های مادی و رفاهی قدم گذاشته و اغلب به خواسته های معنوی و ابعاد انسانی و حیاتی بپردازد.
لذا با شناختی که از این دو نوع زندگی به دست می آمد، جایگاه تشریفات را می توان به راحتی پیدا کرد. و البته به مقوله ای به نام قناعت نیز می توان پی برد چرا که اکثر زندگی افراد به قناعت مرتبط می گردد که سیر تکاملی خود را در جهت رسیدن به زندگی از نوع دوم است و یا اینکه به زندگی در گزینه اول مرتبط می گردد که طبعاً افراد در جهت رسیدن به تشریفات در کندوکاو بوده و با این روش زندگی نوع اول را شکل می دهند."(کلمات و جملات عینا و بدون دخل وتصرف نقل شده است.)
نویسنده محترم بعد چکش حکم را بر میز قضاوت زده، افزوده است: «لذا منطقی است که بگوییم که جمع ضدین محال است، جه اینکه مقوله ای به نام تشریفات دقیقا مقابل قناعت به شمار می رود. به نظر می‌آید که قناعت در تکامل انسان نقش مؤثر و مفیدی را بر عهده دارد. چرا که قناعت از خواسته های زندگی است و در جهت گسترش و تداوم جوامع مبنی بر پیشرفت و توسعه اقتصادی و فرهنگی تأثیر به سزا دارد. لذا آنچه خارج از این مفهوم یعنی خواسته های زندگی که ذکررفت، باشد و هدفی را در جهت خودبینی و چشم و هم چشمی و تفاخر را دنبال می کند و البته خارج از دایره‌ی فرهنگ عدالت گنجانده شود طبعا خواسته زندگی نیست بلکه ناخواسته ای است که پیامدهای ناگوار و و درو از انتظار را برای فرد ایجاد می کند.»

اما تشریفات چیست؟
تشریفات به طور بسیار خلاصه؛ مجموعه ای از آداب شامل حسن سلوک (رفتارهای پسندیده اختیاری مانند تقدم در سلام، رعایت احترام دیگران، خوش خلقی و خوش بیانی)، نزاکت (رفتارهای اجباری مانند انضباظ نظامی، احترام به قوانین و آیین نامه ها)، و رعایت ترتیبات، قوانین، مقررات و کنوانسیونهای داخلی و بین‌المللی است؛ از ساده ترین آنها یعنی رعایت ترتیبات خاص ترخیص کالا در گمرکات که به تشریفات گمرکی معروف است تا نحوه رفتار با نمایندگان سیاسی و کنسولی سایر کشورها، و سبک متعارف کار در سازمانهای بین‌المللی مانند طریقه ثبت نام، نظردادن در جلسات و نحوه ابراز مخالفت و یا همکاری با نمایندگان سایر کشورها در خصوص قطعنامه هاست.
به علاوه، انجام کارها به خصوص در زمینه روابط بین الملل است دارای حدود و ثغور مشخص است. در داخل کشور، بسیاری از ما در روابط با دوستان و آشنایان آداب رفتار (اصول تشریفاتی) را به طور کامل رعایت نمی کنیم و یا ضرورتی برای انجام آنها احساس نمی‌نماییم و اشخاص ذیربط هم- برخی به دلیل صمیمت و سابقه دوستی و بعضی به دلیل عدم اطلاع از اصول آن- نه ناراحت می شوند و نه در فکر عمل متقابل هستند. اما در دایره روابط بین المللی، رعایت تشریفات، به منزله حفظ شئون و معرفی ویژگیهای متمایز یک ملت و حفظ شئون نمایندگان دولت ها و رعایت مبانی استاندارد و متعارف بین‌المللی است که از سویی تفریط در آنها، سبب رنجش و توسل به عمل متقابل می گردد و تداوم در رفتار غیرتشریفاتی ممکن است به کدورت شدید فیمابین دو کشور و قطع ارتباطات بین آندو انجامد.
از سوی دیگر، افراط در بعضی از کارها مانند سبک گرفتن مقام و منزلت خویش، موجب کسر شأن و کاهش حرمت عامل که نماینده یک ملت و نظام است، می گردد.
اما تشریفاتی که امروزه در ایران از آن سخن می رود، با اسراف، تبذیر، تجملات و اشرافی‌گری در تضاد است که بر اساس آیات کریمه قرآن، « خداوند، مسرفین را دوست نمی دارد» و «مبذرین؛ برادران شیاطین هستند.» این تشریفات که مبتنی بر آیات قرآن کریم، سیره و فرمایشات رسول مکرم اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) می باشد، حفظ شئون ایرانی مسلمان را در سرلوحه اصول خود قرارداده است، نه بر تجملات و ملک و ثروت و یا انواع غذاهایی که در مهمانی ها روی میز قرار می‌گیرد. ضمنا تشریفات ناب را با قناعت تضاد و خصومت نیست که رعایت قناعت در تشریفات اسلامی یک اصل است.
جالب آنکه کلمه تشریفات خود از ریشه شرف و مصدر تشریف می آید، شرف در زبان عرب، به معنی مجد و بزرگی است و بنا بر فرمایش حضرت امام حسن مجتبی (ع): «شرف؛ یعنی احترام به قوم و قبیله و دیگران.»
در سایر کشورهای نیز علاوه بر صدها کتاب با عناوین حسن سلوک، رفتار پسندیده، و آدابی چون خوردن و نوشیدن و سفر و سخن گفتن و سخنرانی کردن و قس علی هذا، هزاران هزار پایگاه اینترنتی نیز با عنوان های گوناگون به شرح و بسط موضوعات مرتبط با تشریفات می پردازند و چیزی که در آنها کمتر به چشم می خورد، بحث درباره اسراف و تجملات است. زیرا در خارج از ایران نیز عموما و غالباً مبانی تشریفات، ساده تر شده است. اما در هیچکدام از آنها مطالبی در تحقیر و تکذیب اصالت انسان و رد و انکار زندگی و زیبایی نیست. البته آنها برای هر کاری آدابی نوشته و می گویند که برخی از آنها به دلیل تضاد با اعتقادات دینی و یا ارزشهای انقلابی ما، اساساً در تشریفات ما مطرح نیست.
جالب آنکه تشریفات راستین به عنوان عصاره آداب و حسن سلوک، در عصر الکترونیک، بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است. کما اینکه کارشناسان یک مؤسسه آموزش تشریفات، با ذکر این مقدمه که هزاره سوم، دوران رقابت است، و در دنیای رقابتی امروز، داشتن علم محدود به حوزه تخصص هر رشته، دیگر کافی نیست، عقیده دارند که حسن سلوک و نمایش رفتار حسنه، برای کسب توفیق در کار و تجارت و تحصیل و احراز شغل و امور مختلفه زندگی ضرورت دارد.
بدون داشتن این مهارتها، حفظ مشتریان، رابطه درست و معنی دار با همکاران و مخاطبان و حتی رابطه صمیمانه با اعضای خانواده به مخاطره می افتد.
دکتر بیدار مغز
سخنران تشریفات بین المللی و ارزیاب گفتار و رفتار