نوشته: داکتر اعلایی و داکتر رودباری
ویرایش: داکتر اسماعیل درمان
بصورت خلاصه و ساده، اعتیاد یعنی “وابستگی به مواد به گونه‌ای که کاملاً مضر به حال شخص و اجتماع باشد.” درینجا “مواد” به هر نوع ترکیب کیمیایی که باعث تغییر در فعالیت مغز شود، گفته می‌شود. این تغییر می‌تواند به صورت هیجان، افسردگی، رفتار نابهنجار یا غیرعادی، عصبانیت ها یا اختلال در قضاوت باشد.
مواد مخدر بیشتر از مشتقات تریاک (opium) هستند که شامل مورفین، کودئین و مواد نیمه سنتز شده از آنها مانند هروئین می‌شود. اصطلاح اپیوئید (opioid) اصطلاحی است گسترده‌تر که تمامی آگونیستها (agonists) و آنتاگونیستهای (antagonists) را که فعالیت مشابه مورفین دارند (مانند پپتیدهای اپیوئیدی طبیعی از جمله آندورفینها را) شامل می‌شود.
از تریاک در تولید هیرویین و مورفین استفاده می‌شود
گاهی اوقات به اپیوئیدها اصطلاح مخدر اطلاق میگردد، چرا که این مواد خواب آلودگی یا حالت شبه رویا که به آن چرت زدن نیز گفته می‌شود ایجاد می‌کنند.
گروههای مختلف مواد ( براساس اثرات ناشی از آن)
۱ . مواد مخدر (افیونی)
۲ . حشیش (چرس) و ماری جوانا
۳ . مواد محرک سیستم عصبی
۴ . مواد کندساز سیستم عصبی
۵ . مواد توهم زا
۶ . مواد استنشاقی
۷ . سگرت و نیکوتین
۱- گروه مواد مخدر
این گروه شامل تمام موادی است که خاصیت گیج‌کننده، بی‌حسی، بی‌دردی، و تخدیر کننده دارند. این مواد می‌توانند طبیعی یا صنعتی باشند. مواد مخدر طبیعی از مشتقات تریاک می‌باشند (سوخته) مورفین، کودئین و هروئین از ترکیبات نیمه‌صناعی تریاک و متادون و پیتدین جز مواد مخدر صناعی می‌باشند.
اثرات مصرف مواد مخدر
ـ مواد مخدر روی مغز تاثیر می گذارد: تفکر را کند کرده و واکنش را آهسته می‌سازد. باعث ایجاد احساس شادی موقت و خیالبافی میگردد.
ـ مواد مخدر روی بدن تاثیر می گذارد: باعث احساس رخوت و شل شدن عضلات، ضعیف شدن تنفس، کاهش ضربان قلب و فشار خون میگردد. کاهش اشتها، قبضیت، دلبدی و استفراغ از تاثیرات آن بر بدن است.
ـ مواد مخدر باعث مرگ می گردد.
ـ مواد مخدر به شدت اعتیاد آور است.
- مواد مخدر باعث اختلالات جنسی می گردد.
ـ مواد مخدر باعث تغییرات ظاهری نامناسب می‌شود. رنگ جلد افراد معتاد به مواد مخدر کدر و لب‌های آنها تیره می‌شود.سوءتغذیه ناشی از کاهش اشتهای افراد بوده و معمولاً سبب کاهش عضلات و وزن می‌شود.
ـ مواد مخدر باعث اختلالات روانی می گردد: مواد مخدر باعث ایجاد اختلالاتی مانند افسردگی، شیدایی یا مانیا و یا مخلوطی از آنها میگردد. این علائم به صورت تحریک پذیری، بالارفتن خلق (خوشحالی بیش از حد و غیرعادی) و افسردگی دیده می‌شود. افراد معتاد دچار اختلالات خواب نیز می گردند.
ـ معتادان تزریقی به امراض خطرناکی مبتلا می‌شوند. تزریق مواد مخدر موجب ایجاد امراض وخیمی مثل ایدز، هپاتیت B و هپاتیت C و سایر امراض میگردد. این امراض به شرکای جنسی و نوزادان آنها نیز منتقل می شوند. انتانی (یا میکروبی شدن) نسج قلب و امراض جلدی در این افراد شایع است.
هیرویین از مشتقات تریاک است که در چند دهه اخیر بصورت فزاینده‌ی در افغانستان استفاده می‌شود
علایم مصرف مواد مخدر
ـ سرخوشی، گیجی، اختلال فعالیت روانی، کاهش تنفس، تنگ شدن مردمک چشم، دلبدی و استفراغ
علائم مسمومیت با مواد مخدر:
ـ تنفس کم عمق و سطحی
ـ مردمک های خیلی کوچک
ـ پوست سرد
ـ تشنج و بیهوشی
ـ مرگ
علائم عدم استفاده از مواد مخدر (علایم ترک) در فرد معتاد:
ـ درد شدید عضلات
ـ لرزه
ـ بیقراری
ـ آبریزش بینی و چشم ها
ـ تعریق
ـ اسهال
ـ به هم خوردن وضع خواب
۲- گروه (چرس) حشیش و ماری جوانا
این گروه از مواد از زمان های دور مصرف می‌شده و از گیاه شاهدانه به دست می آید. قسمت های مختلف آن برای تهیه موادی که حشیش (چرس) و ماری جوانا از آن جمله هستند، استفاده می‌شوند.
چرس را دود کرده یا با روشهای مختلف می‌خورند. شکل چرس به صورت ماده‌ای خمیری و سیاه تا قهوه ای است. ماری جوانا به شکل بوته خرد شده وجود دارد.
علائم مصرف حشیش و ماری جوانا:
ـ سرخی چشم‌ها
ـ نبض و ضربان سریع قلب
ـ افزایش اشتها، خشکی دهان
ـ سرگیجه و عدم تعادل
ـ توهم داشتن و هذیان ( دیدن و شنیدن یا ادراک چیزهایی که وجود ندارد)
ـ اضطراب
ـ اختلال توجه، تمرکز، حافظه و قضاوت
مصرف چرس نیز روز به روز گسترده‌تر می‌شود، بخصوص در میان نوجوانان و جوانان
علائم قطع مصرف:
توجه: در صورت قطع مصرف پس از مصرف دراز مدت، این علائم پس از چند ساعت ایجاد می گردد و ۴ تا ۵ روز ادامه می یابند:
ـ تحریک پذیری، بیقراری و اضطراب، لرزش دست، کاهش انرژی، بی اشتهایی، ومیل شدید به مصرف
۳ . مواد کند ساز سیستم عصبی
این مواد عموماً عملکرد دستگاه عصبی را کند می سازند و شامل دواهای مسکن خواب آور و الکل می باشند. دیازپام ، فنوباربیتال، آلپرازولام (زاناکس) لورازپام و … از این گروه می باشند.
علائم مصرف این مواد:
ـ آرامش و خواب، ضعف هماهنگی در حرکات، اشکال قضاوت و تمرکز، سخنان بریده بریده و تاری دید.
در صورت عدم مصرف علایم عبارتند از:
ـ اضطراب، بی خوابی، احساس ضعف و دلبدی، افزایش حرارت بدن، آشفتگی روانی، توهم و تشنج
دواهای خواب‌آور و ضداضطراب مثل آلپرازولام هم اعتیادآور اند و هم توسط معتادان مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند
گروه مواد محرک (مثلا کوکایین)، مواد توهم زا (مانند LSD) و مواد استنشاقی نظر به محدویت مصرف یا نبود آنها در بازار مواد مخدر افغانستان درینجا ذکر نگردیده اند.
“نی” گفتن را بیاموزیم
همه ما روزی به دنیا آمده ایم، به تدریج رشد کردیم، و با حمایت والدین یا دیگر افراد بزرگ شدیم. به یاد بیاوریم که والدین مان در هنگام انجام هر کاری مراقب بودند و به یاد آوریم که آنها بسیاری از تصمیمات را تائید یا رد می کردند. اکنون ما تکامل یافته ایم و به تدریج این وظایف را به عهده گرفته ایم. بنابراین چون ما مسئول مراقبت از خودمان شده ایم ما مسئول هستیم که در مواقع مورد نیاز بگوئیم “نی”
چگونه به مصرف مواد “نی” بگوییم؟
۱ . شرایط را درک کنید. متوجه باشید که چه اتفاقی در حال رخ دادن است.
۲ . در ذهنتان دلایل خود برای «نه» گفتن را مرور کنید. مصرف مواد غیر قانونی است. به مغز و بدن شما صدمه می‌رساند و درنهایت شما را گرفتار می نماید.
۳ . وقتی می‌گویید “نه”، این “نه” گفتن شما در موقعیت صحیح نشان دهنده قدرت شماست.
۴ . پیشنهاد دیگری بدهید. اگر طرف مقابل دوست شماست و میخواهید دوستی تان را ادامه دهید، پیشنهادات دیگری برای گذراندن وقت ارایه دهید، مثلا رفتن به سینما، پارک، بازی و ورزش و…) اگر طرف مقابل شما به نه گفتن شما احترام نمی گذارد، پس بدانید که او دوست شما نیست.
۵ . محل را ترک کنید. اگر فرد مقابل شما دوست شما نیست یا به پاسخ منفی شما احترام نگذاشته و اصرار می کند، آنجا را ترک کنید.
توصیه شما به دیگران برای ترک اعتیاد
ـ خطرات و عواقب مصرف مواد را برای او توضیح دهید.
- به او بگویید که با ترک اعتیاد، عوارض جسمی به زودی برطرف می شوند. – برایش توضیح دهید که ترک اعتیاد غیرممکن نیست.
- دوستتان را مطمئن کنید که با تصمیم قطعی، می تواند موفق شود.
ـ به او یادآوری کنید که هر چه زودتر اقدام کند.
ـ از او بخواهید از خانواده و نزدیکان کمک بگیرد.
ـ او را مطمئن سازید که با ترک اعتیاد، دوستان جدیدی پیدا می کند.
ـ فرد را به کوشش برای ترک تشویق کنید تا حتی در صورت عدم موفقیت، قبلی باز هم تلاش کند.
ـ او را به یکی از مراکز معتبر درمان اعتیاد راهنمایی کنید.
عوارض اعتیاد از جنبههای گوناگون
اعتیاد خسارات و هزینه‌های بسیاری را به جامعه تحمیل می‌کند. بنابراین، عوارض ناشی از اعتیاد شامل عوارض فردی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی و اقتصادی می‌باشد.
۱- عوارض اعتیاد بر سلامت جسمی و روانی فرد
• آسیب‌ها یا صدمات عضلات
• اختلالات کبدی و کلیوی
• عفونت‌های خطرناک (ایدز، هپاتیت)
• امراضی مزمن تنفسی
• اختلالات قلبی ـ عروقی
• سکته‌های قلبی و مغزی
• آتروفی مغزی
• ناتوانی جنسی و عقیمی
• اختلالات خواب
• افسردگی
• اختلالات روانی شدید و پایدار
۲- عوارض خانوادگی
• خشونت در خانواده شامل کودک‌آزاری و همسر آزاری
• غفلت از فرزندان
• مشکلات تحصیلی، اختلالات روانی و خودکشی فرزندان
• نابسامانی و آشفتگی خانواده
• محدودیت در روابط سالم خارج از خانواده
• پایین آمدن سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده
• بی کفایتی در سرپرستی خانواده
• طلاق
۳- عوارض شغلی
• پایین آمدن اعتبار فردی و موقعیت شغلی
• وقوع حوادث حین کار
• غیرحاضری از کار
• کاهش کارایی و کارآمدی و موثریت در کار
• اخراج و بیکاری
۴- عوارض اقتصادی
• خسارات ناشی از کاهش نیروی مولد و افزایش نیروی مصرف کننده جامعه
• هزینه‌های تحمیل شده به نیروهای امنیتی و جمع‌آوری امکانات لازم برای مبارزه با جرایم مستقیم و غیر مستقیم ناشی از مواد مخدر
• صرف وقت محاکم و نیروهای قضایی
• هزینه نگهداری مجرمین مواد مخدر و معتادان در زندان‌ها
• هزینه مراکز بازپروری و کلینیک های ترک اعتیاد
• هزینه و خسارات ناشی از مراقبت‌های صحی شامل شفاخانه ها و کلینک ها
اعتیاد حوزه‌های مختلف فردی و اجتماعی شخص را متاثر می‌سازد
۵- عوارض اجتماعی
• ضعف پای‌بند به اصول اخلاقی، اجتماعی، و معنوی
• انواع جرایم مثل سرقت، فحشا، خشونت، تجاوز و قتل
• افزایش مشاغل کاذب و بیکاری
• بی‌خانمانی و فقر
علایم شک به اعتیاد نوجوان
علائمی که می‌توانند ما را به مصرف و اعتیاد فرزندمان مشکوک کنند بسته به مدت شروع مصرف و نوع ماده مصرفی می‌توانند متفاوت باشند.
مصرف مواد در بسیاری از موارد باعث تغییر برخی از صفات شخصیتی شخص می‌شود. مثلا نوجوانی که مدت‌ها گوشه‌گیر بوده و تمایلی به برقراری ارتباط نداشته، به طور ناگهانی تمایل زیادی به جمع‌های دوستانه پیدا می‌کند، پرحرف می‌شود، دوستی‌های جدیدی برقرار می‌کند و… مصرف مواد می‌تواند بر عملکردهای تحصیلی شخص موثر باشد.
برخی از شاگردان و محصلین در تعلیم و تحصیل خود مشکل پیدا می کنند، در حالی که برخی دیگر به‌خصوص در شروع مصرف، عملکرد تحصیلی‌شان به طور ناگهانی افزایش می‌یابد. شخص در مقابل کارخانگی بی‌مسئولیت می‌شود. دیر سر صنف حاضر می‌شود و ممکن است بیقراری زیادی در صنف نشان دهد.
بی‌حوصلگی، پرخاشگری، اضطراب، بیقراری، تمایل به پنهان‌کاری و… از علائم دیگری هستند که در رفتارهای نوجوانان و جوانان قابل توجه هستند. مصرف مواد می‌تواند عوارض جسمی قابل توجهی در فرد ایجاد کند.
یکی از بارزترین نشانه‌ها، تغییر دوره‌های خواب و خوابیدن در روز است. مثلا فرد ممکن است تا نیمه شب بیدار بماند، در حالی که روز بعد تا ظهر بخوابد. در مصرف برخی مواد مثل موادمخدر، افزایش زیادی در خواب فرد ایجاد می‌شود، در حالی که در مصرف بعضی مواد دیگر مثل شیشه و یا مواد محرک دیگر، میزان خواب کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. به طوری که ممکن است شخص تا ۷۲ساعت نتواند بخوابد.
تغییر اشتها، کاهش وزن، ریزش مکرر آب از چشم‌ها و لرزیدن تمام بدن همگی علائمی هستند که می‌توانند نشانه‌ای از مصرف مواد باشند. اطلاع والدین از عوامل زمینه‌ساز اعتیاد در جوانان، مواد خطرناک و غیرقانونی و ابزار، روش‌ها، ویژگی و علائم مصرف این مواد از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با اعتیاد است.
منبع: وبسایت داکتران بدون مرز
یادداشت: نشر مطالب روان آنلاین با ذکر منبع آزاد است!
